Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) voert de regie over het debat over de positie en aanstellingswijze van de burgemeester, en stuurde vandaag over de voortgang hiervan een brief naar de Eerste en Tweede Kamer. Dit debat vindt plaats naar aanleiding van het voorstel om de Grondwet te wijzigen en hiermee de aanstellingswijze van de burgemeester uit de Grondwet te halen en in een gewone wet te regelen. Deze grondwetswijziging is vorig jaar in eerste lezing aangenomen door de beide Kamers en zal na de verkiezingen in tweede lezing door de Tweede en Eerste Kamer behandeld worden.
Hoe een burgemeester wordt aangesteld, zoals nu benoemd door de regering op aanbeveling van de gemeenteraad of mogelijk in de toekomst via een verkiezing door de inwoners, moet voortvloeien uit de rol en positie van de burgemeester, ondersteunend aan het ambt, en niet andersom.
Onafhankelijk en onpartijdig
De burgemeester is de meest herkenbare en stabiele factor in het lokaal bestuur, vervult meerdere rollen en heeft uitgebreide taken en bevoegdheden. Dat blijkt uit verschillende onderzoeken en bijeenkomsten. BZK heeft meerdere expertbijeenkomsten georganiseerd met onder meer de beroepsverenigingen, Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Kring van Commissarissen van de Koning, wetenschappers, politieke partijen, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, Openbaar Ministerie en Nationale Politie. Daaruit blijkt dat onafhankelijkheid en onpartijdigheid de meest dominante waarden zijn die aan het ambt van burgemeesters worden gekoppeld. Ook integriteit, bekwaamheid en de verbindende rol naar inwoners van zijn gemeente worden als belangrijke waarden gezien. Men concludeert tevens dat er grote verschillen zijn tussen gemeenten en de opgaven waar zij voor staan, waardoor er verschillende typen burgemeesters met bijbehorende competenties zijn. Uit publieksonderzoek dat in opdracht van BZK is uitgevoerd komt vooral naar voren dat burgemeesters worden gezien als eerlijke bestuurders die weten wat er speelt in de gemeente.
Achter de voordeur kijken
Tijdens de expertbijeenkomsten - als ook in de interviews die gehouden zijn met burgemeesters van grote, middelgrote en kleine gemeenten in verschillende delen van het land – komt als belangrijke ontwikkeling in de rol en positie van de burgemeester de toegenomen rol in het veiligheidsdomein naar voren. De burgemeester is tijdens rampen of crises een leider. En niet alleen in de klassieke handhaving van de openbare orde, maar de laatste jaren ook steeds meer op het gebied van sociale veiligheid. De burgemeester kan steeds meer “achter de voordeur” kijken en ingrijpen, zoals een last onder bestuursdwang opleggen aan personen die vanuit hun woning voor overlast zorgen voor omwonenden. Dat stelt hoge eisen aan degene die het ambt van burgemeester bekleedt.
Internationaal uniek
Op verzoek van BZK is er onderzoek gedaan naar de situatie in vier omringende landen: België, Denemarken, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Vergelijken is lastig vanwege de staatsrechterlijke en bestuurlijke verschillen. Niettemin valt op dat in geen van de onderzochte landen de burgemeester een met de Nederlandse burgemeester vergelijkbaar breed pakket van taken en bevoegdheden kent. Daarnaast zijn er verschillen in de aanstellingswijze.
Kiezen door raad of bevolking
BZK heeft de Raad voor het openbaar bestuur advies gevraagd over de rol en positie van de burgemeester. Hierin wordt ook ingegaan op de verschillende aanstellingswijzen. Naast de huidige wijze zou er in de toekomst gekozen kunnen worden voor benoeming door de gemeenteraad of verkiezing door de inwoners. Minister Plasterk is van mening dat het advies een waardevolle rol kan spelen in het debat over de aanstellingswijze van de burgemeester, die dus wel moet plaats vinden na aanvaarding van de tweede lezing van de grondwetswijziging.
In publieksonderzoek heeft BZK alvast gevraagd hoe burgers denken over deze verschillende aanstellingswijzen. De helft van de mensen staat positief tegenover een gekozen burgemeester door het volk. De huidige aanstellingswijze wordt door 38% als positief ervaren en 34% ziet een door de raad benoemde burgemeester wel zitten. Echter blijkt ook dat mensen grote waarde hechten aan een burgemeester die boven de partijen staat.