Inburgeringsplichtigen die verwijtbaar weigeren de verklaring te ondertekenen kunnen een boete van maximaal 340 euro krijgen. Deze boete kan herhaald worden. Daarnaast kan een gevolg zijn van het verwijtbaar niet halen van het gehele inburgeringsexamen dat geen permanente verblijfsgunning wordt verstrekt en dat het Nederlanderschap niet verkregen kan worden.
De participatieverklaring wordt een verplicht onderdeel van de inburgering. Dat betekent dat alle nieuwkomers als onderdeel van hun inburgeringsexamen eerst het traject rond de participatieverklaring moeten doorlopen bij de gemeente. De ministerraad heeft op voorstel van minister Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ingestemd met deze aanpassing van de Wet inburgering.
Het kabinet streeft ernaar om per 1 juli 2017 de participatieverklaring op te nemen in de Wet inburgering. Het participatieverklaringstraject is dan verplicht voor alle nieuwkomers, voor asielmigranten, maar ook voor migranten die komen in het kader van gezinsvorming of gezinshereniging.
Het participatieverklaringstraject bestaat uit een inleiding in de Nederlandse kernwaarden en de ondertekening van de participatieverklaring. Via dit traject laten gemeenten nieuwkomers kennis maken met de rechten en plichten en de fundamentele waarden van de Nederlandse samenleving. Het traject wordt afgesloten met het ondertekenen van een verklaring waarmee de nieuwkomer verklaart van de waarden en spelregels van de Nederlandse samenleving kennis te hebben genomen en deze te respecteren.
Daarnaast wordt in de Wet inburgering vastgelegd dat gemeenten aan asielmigranten maatschappelijke begeleiding aanbieden. Daarmee worden deze migranten wegwijs gemaakt in hun woonplaats. Gemeenten hebben de ruimte om de maatschappelijke begeleiding deels zelf in te vullen, bijvoorbeeld door hulp bij de start van de inburgering of kennismaking met lokale organisaties. Eind vorig jaar heeft het kabinet dit budget verhoogd van 1000 euro naar 2370 euro per asielmigrant.
De ministerraad heeft ermee ingestemd het wetsvoorstel voor advies aan de Raad van State te zenden. De tekst van het wetsvoorstel en van het advies van de Raad van State worden openbaar bij indiening bij de Tweede Kamer.